فلزکاری یکی از شاخههای هنر ایرانی است که مجموعه وسیعی از ابزار، وسایل،، ظروف و اشیاء تزیینی را شامل میشود. جواهر سازی یکی از شاخههای مهم فلزکاری محسوب میشود که دارای قدمت فراوان و جایگاه فرهنگی و هنری بالایی است. اقوام مختلف و مناطق جغرافیایی گوناگون، هریک دارای جواهرات منحصر به فرد و ویژه خود هستند که بار فرهنگی خاص آن قوم را حمل میکند. زیوراآلات ترکمن ها، بخش مهمی از جریان جواهرسازی اقوام ایرانی است.
از میان ایلیات ایرانی هیچ کدام از آنها به اندازه ترکمنان، صنعت و هنر جواهر سازی را به کمال نرساندهاند. بدیهی است که در میان زیورهای اقوام، جواهرات زنان حجم بیشتری را به خود اختصاص داده است.
تحقیقات اخیر نشان از استفاده فراوان زیورآلات نقره ای میان ترکمان خصوصا زنان دارد. این زیورآلات با وجود درشتی و زمختی، دارای زیباییشناسی منحصر به فردی هستند.
کیفیت و کمیت آرایه های ترکمنی به موقعیت اجتماعی زنان بستگی دارد. سابقه تولید زیورآلات محلی که در واقع مینوان آن را مکمل لباس های سنتی دانست، بسیار طولانی است. مهمترین عامل در قدمت و پیشینه طولانی جواهرات محلی، حفظ آداب و رسوم و عادات و سنن و در مجموع فرهنگ جامعه کوچکی است که در آن تولید میشوند.
زیورآلات ترکمن، هم کاربرد زینتی و هم جنبه آئینی، فرهنگی و مذهبی دارد. هنرمندان ترکمنی، سعی داشتند با ساخت اشیایی از قبیل آویز جای دعا، جای قرآن و زیورآلات دیگر هم به عرضه هنر خود بپردازند و هم سنت و رسوم جامعه خود را حفظ کنند. این طلسمها و طومارهای حاوی ادعیه و جای قرآنی، جنبههای اعتقادی استفاده از زیورهای ترکمنی را روشن میسازد. از نظر فرهنگی، زیورآلات ترکمنی به واسطه آویزهای مختلف در هنگام حرکت ایجاد سر و صدا میکرده است که بخشی از فرهنگ آنها محسوب میشود.
سکه های اصل یا تقلیدی که از سینه ریز یا گل سینه آویزان است، بخش مهمی از زیوراآلات ترکمن ها را تشکیل میدهند. بسیاری از این زیورها، از ورقههای نقره قالبزنده، تهیه میشوند. سپس هر دو قسمت آن را به هم لحیم میکنند. پاره ای از خلخالها و دستبندها به روش منحصر به فردی ساخته میشوند . به این ترتیب که ورقهای توخالی از نقره خالص به ضخامت تقریباً 3/0 میلی متر و توخالی تهیه و سپس آن را با آمیختهای از قیر و صمغ داغ پر میکنند. پس از خشک شدن قیر، از بیرون به قلمزنی آن میپردازند.
زیورهای ترکمن از نقره، طلا، ورشو، برنج، قلع، تنه کار، کاتمینیوم، عقیق، فیروزه، سرب و انواع سنگهای رنگی ساخته میشود. بیشترین استفاده از فلز نقره است. عقیق و سنگهای رنگی به عنوان نگین در این جواهرات به کار میروند.
زیورهای لباس: تنه چر، چاپ راز چانگا، (چنگه) چانگا، سکه (کوموش پول)، بازوبند (قول باغ)
زیورهای سر و پیشانی: قوببا، اگمه، ایلدر گیچ، سانجلق، سن سوله، مانگلایقلیق، اورمه، تنه چور، آداملق
زیورهای گوش: قولاق حالقا
زیورهای مو: آسق، مونجق
زیورهای گردن و سینه: گل یا کا، بوقاو، گونجیک
زیورهای مچ و دست: یوزلیک
یورهای انگشت: یوزیک
زیورآلات جای طلسم: طومار، آداملق، داغدان، قورساق چه،
زیورهای کمر: قوشوق (کمربند)
زیورهای ابزار کار: سارماق،ایقماچ، یونگسه (انگشتانه)
زیورهای مربوط به کودکان: طوق زنگوله دار دور پا، کمان برای لباس بچه و سکه دوزی روی لباس
