رودوزی هنر آراستن سطح پارچه با نخ و اشیاء مختلف است. این هنر از دیرباز در ایران رایج بوده است و عموما به وسیله زنان انجام میشود. شهرهای مختلف و فرهنگ ها و اقوام گوناگون هریک رودوزی های مخصوص خود را دارند. شخصی کردن تزیین پارچه، انعکاس زیست، جغرافیا و فرهنگ محلی دررودوزی ها را میتوان از اهداف مهم انجام آن دانست. آیینه دوزی (سکه دوزی یا دگمه دوزی) یکی از این رودوزی های سنتی محسوب میشود که بیشتر در میان فرهنگ های بومی رایج است. آيینه، صفحهاي شفاف از فلز پرداخت شده يا شيشه كه وسيله بازتاب نور است و تصویر اشياء مقابل خود را بازنمایی میکند.
پوشاک سنتی، مولفههای فراوانی را در خود جای داده است که قرابت نزدیکی با فرهنگ، جهانبینی، دین، معیشت و جغرافیا به معنای زیستبوم افراد دارد. آیینه دوزی نیز بیشتر در لباسهای محلی مورد استفاده قرار میگیرد. با این حال این رودوزی نیز مانند سایر رودوزی های سنتی ایرانی امروزه به یکی از ترندهای روز در طراحی لباس تبدیل شده است. طراحان مد و فشن، در طراحی انواع لباس و اکسسوری همچون مانتوهای زنانه، جواهرات، کراوات، شال، روسری، شال گردن و… از آیینه دوزی استفاده میکنند. این رودوزی همچنین برای تزیین انواع کیف، ساک دستی، جواهرات جلد قرآن، سجاده و… نیز مورد استفاده قرار میگیرد
آیینه دوزی شامل دوختن آیینه های کوچک مدور و پولک بر روی لباس های محلی و آویزهای دیواری با نخ های ابریشمی الوان است. این آیینه ها با فواصل مختلف یا یکسان بر روی لباسها دوخته میشود. آیینه دوزی، اغلب در ترکیب با رودوزی های دیگر مانند مورد استفاده قرار میگیرد. این رودوزی ها بیشتر شامل ابریشم دوزی، قیطان دوزی و بخیه های تزیینی است.
قدیمیترین نمونه آیینه دوزی موجود، مربوط به قرن سیزدهم و چهاردهم هجری است. آیینه های مصرفی در این هنر امروزه با قاب های کوچک مسی به صورت آماده در بازار موجود است. در گذشته آیینه ها با کوک دندان موشی به پارچه ها دوخته میشدند. پولک های رنگین، خرمهره، انواع منجوق با نخ های ابریشمی الوان بخشی از مواد مصرفی در این هنر محسوب میشوند.
مرکز مهم آیینه دوزی سیستان و بلوچستان، کردستان و هرمزگان محسوب میشود. آیینه دوزی های بلوجستان متفاوتتر و شبیه نمونههای افغانستان و پاکستان است. لباس نوعروسان، یکی از مهمترین موارد استفاده از آیینه دوزی برای تزیین یک پوشش محسوب میشود.
نقوش مورد استفاده در این رودوزی شامل هندسی و گل و بوته است. این رودوزی با قراردادن آیینه بر روی طرح مورد نظر و ایجاد چهار بخیه اولیه بر روی پارچه آغاز میشود. سپس چهار بخیه مشابه با بخیه های قبلی و در میان آنها میزنند. دوختی شبیه به دندان موشی در انتها برای محکم شدن، یکدستی و زیبایی کار به آن اضافه میشود.
لباس زنان بلوچ، یکی از بهترین نمونههای آیینه دوزی با ترکیب سوزن دوزی های رنگین پرکار است. زنان این قوم به لباس سنتی خود علاقه زیادی دارند. پیش سینه، سر آستین و پاچک بخشهای مهم لباس این زنان محسوب میشود. تمام دوخت های زنان بلوچستان به صورت افقی و با شمارش تار و پود انجام میپذیرد. این سوزن دوزی ها به شکل زیگزاگ های ریز و درشت، دندان موشی، دوخت های كشباف و ریز و درشت است. نقوش این سوزن دوزی ها که با تلفیق آیینه دوزی جلوه متفاوتی پیدا میکند، اغلب تجریدی و هندسی هستند که ریشه در پیشینه عشایری، کوچ نشین و در حرکت این قوم دارد.
آیینه دوزی برای تزیین تن پوش یا سرپوشهای این قوم مانند جلیقه و کلاه به کار میرود. استفاده از آیینه ممکن است برگرفته از اعتقاد این قوم به چشم زخم باشد. آنها آیینه را به سبب خاصیت بازگردانندگی آن، عامل بازگشت انرژی بد به صاحب چشم زخم میدانستند. به همین علت آن را در لباس خصوصا در لباس نوزادان استفاده میکردند.
به طور کلی آیینه به علت خاصیت بازنمایی، جنبههای نمادین غنی و پرباری در فرهنگهای مختلف دارد. آیینه همواره به عنوان نمادی از زایش، تولد و حرکت در فرهنگ ایران مطرح بوده و به همین دلیل نیز در سفره هفت سین و عقد موجود است. برخی آیینه را نمادی از خورشید میدانند که به سبب نوع زیست این اقوام، همواره در زندگی آنها حضور پررنگی داشته است. در بندهش، آینه جزء یکی از پنج جزء تشکیلدهنده انسان دانسته شده است و برابر خورشید قرار دارد.
آیینه همچنین به عنوان انسان مومن و دارای دلی بیزنگار و پاک نیز مطرح بوده است که وجودش به علت همین پاکی، بازتابدهنده عیوب دیگران است. همین ویژگیهای مختلف، آیینه را در فرهنگ ایرانی بسیار با اهمیت کرده است. ارزش و احترام به نور در فرهنگ ایران خصوصا بین اقوام کوچرو و آنهایی که زندگیشان با طبیعت قرابت بیشتری دارد، بسیار زیاد است.
این موضوع میتواند به دلیل ارتباط مستقیم آیینه با نور، دلیل دیگری بر اهمیت آن در لباس اقوام مختلف ایرانی باشد. در عین حال باید گفت جمع تمام وجوه نمادین، فرهنگی و باورهای گوناگون پیرامون آیینه، آن را به سابجکتی زیبایی شناسانه تبدیل کرده است که همواره در هنر، ادبیات و معماری ایران حضوری پررنگ داشته است. این شیء مرموز و تاویلپذیر، همچنین قابلیتهای بسیاری برای استفاده در هنر معاصر مانند طراحی مد و فشن در خود دارد.
