زرتشتی دوزی یا گبری دوزی یکی از رودوزی های سنتی ایران محسوب میشود. این هنر قبل از ورود اسلام به ایران نیز در میان زنان زرتشتی رایج بوده است. زرتشتیان ازجمله اقوامی هستند که جامه سنتی خود را حفظ کردهاند. آنها خصوصاً در زمان عروسی و یا آیینهای مذهبی، لباس سنتی خویش را بر تن میکنند. زرتشتیان کمی پس از تولد دختر کار دوختن لباس عروسی اور ارا آغاز می کنند تا جایی که در زمان عروسی، این کار به یک اثر هنری تبدیل میشود.
زرتشتیان
یکی از اقلیتهای مذهبی ایران، زرتشتیان هستند که ویژگیهای منحصر به فردی در خود دارند. یکی از این ویژگیها، حفظ سنتهایشان محسوب میشود. این سنتها همچنان و مانند گذشته به قوت خود باقی مانده است. یزد و کرمان بیشترین جامعه زرتشتیان ایران را در خود دارد. آثار باستانشناسی و نقوش طاقبستان نشان میدهد که دودمان زرتشتی ساسانی به بافتهای ظریف علاقه فراوان داشتند و بر فن بافندگی اقوام دیگر، از اروپا تا چین و ژاپن، اثر گذاشتند.
زرتشتی دوزی و ویژگیهای آن
پارچه مورد استفاده در زرتشتی دوزی، پارچه ای ساده و ریز بافت است. نقوش مورد استفاده در این هنر طاووس و درختی بر گرد آن، هندسی، محرماتی، لچکی، تصاویر درخت مانند سرو، برگها، گیاهان، گلها، گربه، پرنده، ماهی، چهره، صورت شیر، خورشید و طلسم به شکل صورت است. طرح ها به وسیله انواع دوخت ها مانند ساقه دوزی، توپر دزی، دندان موشی و زنجیره بر روی پارچه با ظرافت بسیار دوخته میشود. نخ های مورد استفاده برای این رودوزی ابریشم تافته شده است.
نقش سرو در زرتشتی دوزی
درخت سرو به عنوان یکی از نقوش مهم مورد استفاده در این رودوزی، میان زرتشتی اهمیت فراوانی دارد. سرو ایستاده همواره در دورههای نقاشی ایرانی دیده میشود. درخت سرو، گاهی ساده و بلند تصویر شده و گاهی به شکل شعلهور با همان رنگ سبز در تصاویر مینیاتور انعکاس یافته است. این شکل بیان، شاید تأثیرگرفته از حالت شرارههای آتش مقدس زرتشت باشد. چنین احساسی در کنگرههای اطراف سرو نمودار شده است. آتش و ماندگاری و قداست سرو در نزد ایرانیان بهصورت نمودی از جاودانگی در این نقاشیها دیده میشود.
نقش طاووس در زرتشتی دوزی
طاووس، یکی از حیوانات مورد استفاده در هنر زرتشتی دوزی است. این حیوان، از اهمیت فراوانی نزد زرتشتیان برخوردار است. آتشکدههای زرتشتی اغلب در نزدیکی خود محلی برای پرورش و نگهداری طاووس داشتهاند. این پرنده در دین زرتشتی مقدس بوده و بعد از ورود اسلام به ایرانن نیز این جایگاه را حفظ کرده است. نقش طاووس پس از اسلام به سردر مساجد و گاه فرشها و قالیچهها و سجادهها راه مییابد.
ایرانیان باستان معتقد بودند که خداوند پیش از آفرینش زمین و آسمان، به آفرینش فرشتگان میپردازد و هفت فرشته میآفریند تا او را یاری دهند. او در هر روز یک فرشته را میآفریند. روز نخست به آفرینش فرشتهای به نام عزازیل یا طاووسالملائک تعلق دارد. این فرشته به مقام سروری و ریاست فرشتگان دست پیدا میکند.