الیاف جمع کلمه لیف محسوب می‌شود که به معنی رشته، نخ و تار آمده است. به طور کلی لیف عبارت از یک رشته نازک با طول مناسب است که دارای قابلیت انحنا و استحکام کافی برای رسیندگی باشد. لیف، ماده اولیه برای تهیه انواع نخ‌ها و پارچه محسوب می‌شود. الیاف نساجی دو دسته الیاف کوتاه (متقاطع) و بلند (مداوم یا فلامنت) را در برمی‌گیرد. این مواد، شامل انواع طبیعی و مصنوعی می‌شود که هریک دارای دسته‌بندی‌های مختلفی است.
این الیاف در طبیعت به صورت لیف وجود دارد. الیاف طبیعی به سه دسته گیاهی، حیوانی و معدنی تقسیم می‌شود. آن‌ها، مانند پنبه، کتان و پشم به صورت طبیعی تولید می‌شوند.
این نوع الیاف ریشه معدنی دارند و با روش خاصی به صورت لیف درمیآیند. آسبست (پنبه کوهی یا پنبه نسوز) یکی از این نوع محسوب می‌شود.
آسبست یا پنبه نسوز تنها لیف معدنی است که به صورت طبیعی وجود دارد. مصرف این نوع لیف در صنعت نساجی محدود است و بیشتر در صنایع دیگر کاربرد دارد. ترکیبات پنبه نسوز، از سیلیکات منیزیم و کلسیم است. این لیف به نسبت مکان استخراج ترکیبات متفاوتی را در خود جای خواهد داد. رنگ اصلی آن سفید است اما گاهی به سبز متمایل می‌شود. نوع مرغوب آسبست، سفید رنگ و دارای پیچ و تاب قابل ملاحظه‌ای است.
این الیاف در مقابل اسیدها، بازها و سفیدکننده‌های شیمیایی مقاومت خوبی دارد. پنبه نسوز به صورت رگه‌هایی در سنگ‌ها موجود است. آسبست پس از خردکردن این سنگ‌ها به شکل لیف نسبتا بلند و سفیدی به دست می‌آید. اگر خرد کردن سنگ‌ها با دقت انجام نشود، آسبست کوتاه‌تر، نازک‌تر و به شکل متلاشی و پودر خواهد شد.
الیاف حیوانی شامل ابریشم، پشم و مو است. این دسته الیاف از حیوانات مختلف به دست می‌آید. پرمصرف‌ترین این الیاف پشم گوسفند و ابریشم محسوب می‌شود. آن‌ها پایه پروتئینی دارند که ترکیب پیچیده‌ای محسوب می‌شود. پروتئین قسمت عمده ساختمان بدن جانداران را تشکیل می‌دهد.
پشم از كهن‌ترين اليافي است كه در ايران براي بافندگي استفاده مي‌شده است. این الیاف مانند مو و كرك، از پروتئين مخصوصي به نام كراتين تشکیل شده است. کراتین به‌سبب دارا بودن مقدار زيادي گوگرد از ساير پروتئين ها متمايز می‌شود.
تركيب تقريبي پشم خام داراي 30 تا 70 درصد ناخالصي است. اين ناخالصي‌‌ها شامل چربي پشم، مونيت (عرق خشك شده)، كثافات، مواد معدني و گياهي خشك شده می‌شود. پشم دارای 33 درصد كراتين، 26 درصد كثافات، 28 درصد عرق خشك شده، 12 درصد چربي و 1 درصد مواد معدني است. عرق خشك‌شده را مي‌توان با شستشو از پشم خام جدا کرد.
كيفيت پشم بستگي به نقاط مختلف بدن گوسفند تفاوت دارد. به همین دلیل هنگامي كه پشم گوسفند چيده مي‌شود، آن را برحسب اينكه از كدام نقطه بدن گوسفند باشد، جدا شده باشد درجه‌بندي می‌کنند.
این الیاف شامل دانه‌ای، ساقه‌ای، برگی و میوه‌ای، از طریق کاشتن گیاه مرتبط با آن تهیه می‌شوند. ماده اصلی الیاف گیاهی سلولوز است. دسته ساقه‌ای شامل کتان، کنف، چتایی و..، پنبه‌ای همچون پنبه، برگی مانند سیسال و الیاف میوه‌ای نظیر نارگیل است.
معروف‌ترين ليف گياهي مورد استفاده در صنايع نساجي، پنبه است. بلندي بوته پنبه معمولاً به 90 تا 180 سانتي متر مي‌رسد. پنبه به صورت رشته‌های ظريفی است كه شباهت زيادي به پشم دارد و از غوزه به دست مي آيد. این الیاف، نخست در هند به کار برده می‌شد. کتاب دینی هندیان یعنی ریک ودا که حدود 500 سال ق.م نوشته شده است از پنبه نام برده‌است.
پنبه باید بیش از سال 700 پیش از میلادد به خاورمیانه آورده شده باشد؛ زیرا معروف است که سناخریب در سال 694 ق.م پنبه را در بین‌النهرین می‌کاشت. هنوز هم یکی از مهم‌ترین پارچه‌های پنبه‌ای ایران را کرباس می‌گویند که از واژه سانسکریت کارپاسا گرفته شده است. واژه امروزی ایرانی پنبه نیز از واژه پنبک گرفته شده که در زمان پارت‌ها به کار برده می‌شده است. مارکوپولو فراوانی پنبه را در ایران تایید کرده و در نسخه تولدو به آن اشاره می‌کند.
بوته‌هاي كوچك پنبه در سال يك‌بار محصول مي‌دهد. بعضي از انواع ديگر آن كه گاه به اندازه يك درخت رشد مي‌كند چند سال متوالي محصول می‌دهد.
در ايران به طور كلي دو نوع پنبه كشت مي شود. نوع اول، نژادهاي بومي يا همان گروه‌هاي پنبه آسيايي است. این نوع پنبه در حال حاضر در مازندران و اصفهان كشت مي‌شود.
پنبه‌هاي قابل كشت در ايران نوع خارجي است كه پنبه‌هاي معروف فيلستان و كوكرس از آن جمله‌اند. طول لیف این پنبه‌ها، به حدود 27 تا 30 ميليمتر مي‌رسد و كاشت آن‌ها در فارس و خراسان رواج دارد.
مشخصات پنبه به وسيله طول الياف، استحكام، يكنواختي طول، قطر، زبري و نرمي، پيچيدگي و تاب آن و نيز میزان خلل و فرج و نفوذ‌پذيريشان تعيين مي‌شود.
اين مشخصات معمولاً در آزمايشگاه و به كمك وسايل مخصوص به دست مي‌آيد. دانستن این کیفیات در صنايع نساجي، منجر به تولید نخ‌های یکنواخت می‌شود.
این الیاف در طبیعت وجود ندارند و به دست بشر ساخته می‌شود. الياف مصنوعي را ليف‌هاي بازيافته يا ژنره (مانند ويسكوز و استات) و ليف‌هاي تركيبي يا صنعتي (سنتتیک) مانند نايلون، داكرون و اورلون تشكيل مي‌دهد.
الیاف بازیافته از طبیعت گرفته می‌شود و پس از عملیات خاصی به صورت لیف درمیآیند. تنه درختان، ساقه و قسمت‌های دیگر گیاهان شامل مقدار زیادی سلولوز آغشته با سایر مواد است. سلولوز با جداشدن از ناخالصی‌ها و یا اجرای عملیات شیمیایی به صورت الیاف قابل استفاده برای مصارف نساجی در می‌آید. ویسکوز و ریون از این دسته الیاف محسوب می‌شود.
الیاف ترکیبی یا سنتتیک دارای ویژگی‌های خاصی هستند. مقاومت در برابر استفاده، کشش، مقاومت در برابر تعدادی از اسیدها، بازها و حلال‌ها، نپوسیدن، ثبات ابعاد و مقاومت در برابر اشعه ماورای بنفش برخی از این ویژگی‌ها محسوب می‌شود. ترموپلاستیسیته که الیاف را برای عملیات پلیسه یا چین خوردگی دائم متناسب می‌سازد، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این نوع الیاف برای استفاده در صنعت نساجی است.
بسياري از صاحبنظران استفاده از اين الياف را چه در توليد پارچه‌هاي دستباف و چه در بافت مردود دانسته‌اند. آن‌ها مصرف الیاف مصنوعی را مغاير با اصالت هنري و ويژگي‌هاي صنايع دستي تلقي می‌کنند.
با این حال باید گفت، بررسی کامل مخلوط‌های پلی استر با پنبه و پشم، منجر به تولید پوشاک سبک، غیر قابل چروک و محکم شد. کت و شلوار مردانه سبک برای تابستان از این دسته محسوب می‌شد. این نوع الیاف علاوه بر کاربردهای متداول، تولید کالاهای جدید را در صنعت نساجی ممکن ساخته است. الیاف مصنوعی از لباس‌های زنانه، چرخ هواپیما گرفته تا جوراب، بادبان قایق و… در تمام زمینه‌ها نفوذ کرده است.
