نقوش و اشکال هنری بهعنوان گنجینه تصویری هر سرزمینی مطرح است. این نقوش به شکلهای مختلف در تاریخ هنر هر منطقه دیده میشوند. یکی از اشکال بروز این نقوش، رودوزی های سنتی است. کشور ما به لحاظ دارا بودن این رودوزی ها قدمت و غنای ویژهای دارد.
رودوزی
رودوزی شامل انواع سوزن دوزی، هنری است که در آن سطح پارچه با استفاده از نخهای رنگی و یا دیگر اشیاء تزئین میشود. این هنر، روشی برای ایجاد تجمل و زیبایی بیشتر در پارچه است.
تاریخچه سوزن دوزی های ایرانی
منسوجات مختلفی در حفاریهای ایران به دست آمده است که منقوش به رودوزی های زیبایی بودهاند. مجسمههای گلی که در هزاره دوم پیش از میلاد با اجساد مردگان دفن میشدهاند، ما را انواع لباس و شیوه دوخت و تزیینات آنها آشنا میکند. همچنین کشفیات نواحی سیلک، شوش، تپه گیاه نهاوند، مارلیک، زیویه ،گرگان و بیجار حاوی اطلاعات خوبی درباره انواع دوخت در تاریخ ایران است.
دوره هخامنشی، مردم جامه های بلند فراخ میپوشیدند. بافندگی پارچه در آن دوران، بیشتر توسط زنان انجام میشد. سوزن دوزی های زیبا، بخشی از تزیینات الحاقی به لباس این دوره بوده است. مطلوبترین رنگ پارچه در این دوران، لاجوردی، سبز زیتونی، فیروزهای، نارنجی و قهوهای بود که روی آنها سوزن دوزی انجام میپذیرفت.
منسوجات یافتهشده از پازیریک نشان از پارچههای دارد که لبه آنها با گلابتون دوزی، سرمهدوزی، قلابدوزی، ده یک دوزی، قیطان دوزی، سنگ، مروارید، پولک و مرصع دوزی تزیین میشده است.
سوزن دوزی در دوره سلوکیان و اشکانیان نیز در ایران رواج داشته است. تعدای رودوزی مربوط به قرن سوم پیش از میلاد در جنوب روسیه به دست آمده است که نشان از وجود رودوزی در این دوره دارد.
محقق ایرانی علی سامی در شماره سوم نشریه بررسیهای تاریخی نوشته است که در لولان (منتهی الیه شرق ایران) چند تکه ملیله دوزی و قلاب دوزی پیدا شده است که احتمالا میتواند متعلق به دوره اشکانیان باشد.
دوره ساسانی نیز به طور قطع، دوره رواج انواع رودوزی های سنتی در ایران است. این اطلاعات از خلال مطالبی پیرامون پوشاک عهد ساسانی، استخراج شده است. نکته مهم در نقوش رودوزی های دوره ساسانی، طرح گلدوزی های شبیه به حجاری ها، گچ بری ها ، ظروف فلزی و سایر اشیاء متعلق به آن زمان است.
انواع رودوزی های ایرانی
رودوزی های ایرانی به شش دسته تقسیم میشوند. گروهی که بسیار پرکار هستند و سطح پارچه در اثر این پر کاری مشخص نیست. این رودوزی ها شامل قلاب دوزی، بخارا دوزی ، پته دوزی و .. است. گروه دیگری از این رودوزی ها قسمتی از پارچه را در بر میگیرد و زمینه به رنگ اصلی خود باقی میماند. ابریشم دوزی، خامه دوزی، قیطان دوزی، و مضاعف دوزی از این میان هستند.
سوزن دوزی هایی که به شکل خاص یعنی جا به جا کردن و بیرون آوردن تار و پود پارچه انجام میشود، بخش دیگری از این آثار را در بر میگیرد. سکمه دوزی و شبکه دوزی از این نوع رودوزی محسوب می شود. رودوزی با نخ های فلزی مانند گلابتون دوزی، ده یکدوزی، نقده دوزی و سرمه دوزی نوع دیگری از این روش تزیین پارچه است.
رودوزی هایی نیز وجود دارند که سوزن یا قلاب در نقشاندازی روی زمینه حضور ندارد. در این روش تزیین با گذراندن نخ های فلزی مانند نقده از میان تار و پود و شکل دادن به وسیله دست انجام میشود. خوس دوزی و بعضی از نقده دوزی ها از این نوع هستند. نوع دیگری از سوزن دوزی ها علاوه بر سوزن و نخ به ابزار دیگری نیز نیاز دارند. پولک دوزی، سکه دوزی، یراق دوزی، منجوق دوزی، سنگ دوزی و پیله دوزی این انواع این نوع سوزن دوزی محسوب میشوند.